Burn-out: Beschermen of laten gebeuren?
Draaglast
Te veel
Altijd maar doorgaan
Tot het lichaam zegt:
STOP
De vraag van verantwoordelijkheid
Moet je iemand die op een burn-out afstevent beschermen, of heeft diegene de burn-out juist nodig om andere keuzes te kunnen maken? Het is een vraag die raakt aan een diepere laag: die vraag over verantwoordelijkheid. Wanneer neem je verantwoordelijkheid voor iemand anders, en wanneer laat je los?
Dit dilemma speelt zich af in veel werk- en privé situaties. Je ziet iemand structureel over zijn grenzen gaan. Je ziet de vermoeidheid, de stress, de onrust. Maar tegelijkertijd: wie ben jij om in te grijpen? Wat als deze persoon zijn eigen ervaring nodig heeft om écht iets te veranderen?
In dit artikel duik ik dieper in dit vraagstuk. Ik onderzoek de patronen achter burn-out, de verborgen overlevingsstrategieën en de rol van bewustwording. Want misschien ligt de sleutel niet in beschermen of loslaten, maar in iets anders.
Hoe ontstaat een burn-out?
Burn-out overkomt niemand zomaar. Het is geen kwestie van ‘opeens te veel stress’. Mensen die richting een burn-out gaan, vertonen vaak bepaalde patronen:
- Ze dragen structureel meer dan wat eigenlijk bij hen hoort.
- Ze verzorgen, regelen of fixen zaken die niet hun verantwoordelijkheid zijn.
- Ze negeren hun eigen grenzen en stellen anderen altijd voorop.
- Ze geloven dat als zij het niet doen, het niet gebeurt.
Dit gedrag is zelden een bewuste keuze. Het is vaak een diepgewortelde overlevingsstrategie die al vroeg in het leven is ontstaan.
“Iemand die richting een burn-out gaat, draagt vaak een last die niet van hem of haar is.”
De overlevingsstrategie achter burn-out
Mensen die in een burn-out belanden, hebben vaak van jongs af aan geleerd dat ze ‘sterk’ moeten zijn. Misschien was het vroeger in het gezin cruciaal om verantwoordelijkheid over te nemen. Misschien werd ‘zorgdragen’ beloond met liefde, erkenning of simpelweg minder gedoe.
Wat ooit in je kindertijd een functioneel mechanisme was om je staande te houden, is een onbewust patroon geworden. Een patroon dat zich nu voortzet op de werkvloer en in relaties.
En juist omdat het ooit nodig was, voelt het nog steeds logisch.
Iemand die zichzelf richting een burn-out werkt, ziet vaak zelf niet dat ze hun eigen grenzen overschrijden. Hun gedrag wordt immers gewaardeerd. Zij zijn de harde werkers, de mensen die altijd een stap extra zetten. De collega op wie je kunt bouwen. Tot het moment dat het niet meer gaat.
De gewaardeerde werknemer die altijd meer doet
Werkgevers en collega’s zien dit type medewerker vaak als een zegen. Het zijn de mensen die zonder morren inspringen, die gaten dichten in de planning, die altijd nét dat beetje extra doen.
Maar hoe waardevol dat ook lijkt, het is precies deze loyaliteit die het risico op burn-out vergroot. Want deze mensen zullen niet snel ‘nee’ zeggen. Ze voelen zich verantwoordelijk, ook als die verantwoordelijkheid hen niet toebehoort. Hulp wordt vriendelijk, maar beslist geweigerd, er kan zelfs nog wel iets bij. En als er wel stiekem behoefte is aan verlichting, dan wordt van de ander “verwacht” dat het onuitgesprokene wordt opgemerkt.
En dan grijpt het lichaam in.
De klap die niemand zag aankomen
Burn-out kondigt zich zelden spectaculair aan. Vaak gaat het lang goed – of lijkt het goed te gaan. Totdat het dus ineens niet meer gaat.
Iemand die in een burn-out belandt, ervaart vaak een diep gevoel van onbegrip:
- Waarom lukt het nu niet meer?
- Ik kon dit toch altijd?
- Wat is er mis met mij?
De energie waarmee ze jarenlang alles aandreven, is ineens verdwenen. Wat overblijft is uitputting, lethargie, schaamte en een gevoel van falen. Ze kunnen niet meer voldoen aan hun eigen standaard. En dát is misschien nog wel de zwaarste last.
Maar was dit falen onvermijdelijk? Of had iemand hen kunnen behoeden?
Beschermen of laten gebeuren?
Dat brengt mij terug bij de vraag: moet je iemand beschermen tegen een burn-out, of is de ervaring nodig om echt iets te veranderen?
Als werkgever, collega of naaste kun je signalen oppikken. Je kunt zien hoe iemand structureel te veel op zich neemt. Maar betekent dat automatisch dat je moet ingrijpen?
Soms lijkt het wel alsof iemand pas (kan)veranderen als ze geen andere keuze meer heeft. Pas als ze vastlopen, ontstaat de ruimte om anders te kijken. Maar is dat de enige weg?
“Bewustwording begint met vragen, niet met redden of forceren.”
Bewustzijn als sleutel
Misschien ligt het antwoord niet zozeer in beschermen of loslaten, maar in bewustzijn vergroten.
In plaats van iemand te redden, kun je proberen een ander perspectief aan te reiken. Niet door dwingend advies te geven, maar door vragen te stellen die iets in beweging kunnen zetten:
- Merk je hoe vaak je verantwoordelijkheid neemt voor dingen die eigenlijk niet van jou zijn?
- Wat zou er gebeuren als je dat niet doet?
- Waarom denk je dat jij het moet oplossen?
- Voor wie was dit ooit noodzakelijk?
Soms is één vraag genoeg om een zaadje te planten. Een zaadje dat iemand zélf kan laten groeien.
Wat als verantwoordelijkheid anders verdeeld zou worden?
Stel dat iemand die altijd méér doet dan nodig is, een stap terugzet. Wat gebeurt er dan?
Grote kans dat er ongemak ontstaat. Er vallen gaten. Dingen blijven liggen. Maar misschien is dat juist wel nodig. Misschien is dat juist het moment waarop anderen hun eigen verantwoordelijkheid oppakken. En zo weer op hun eigen plek (kunnen) staan.
Misschien is dat het moment waarop zichtbaar wordt dat het systeem onbewust leunde op iemand die altijd meer gaf dan gezond was. In een werkomgeving zie je trouwens vaak dat al na twee weken afwezigheid er nieuwe routines worden opgebouwd.
Misschien is dat het begin van een andere verdeling. Als mensen hun eigen plek (weer) volledig mogen/moeten innemen.
Een burn-out als kantelpunt
Een burn-out is geen ‘verkeerde’ keuze of een fout. Het is een signaal. Een signaal dat het zo niet langer kan.
Soms heeft iemand die ervaring nodig om het echt te voelen. Om te beseffen dat verandering noodzakelijk is. Maar misschien kun je ook eerder iets laten doordringen. Niet door iemand te redden, maar door ruimte te geven voor bewustwording.
Misschien begint verandering niet bij beschermen of loslaten, maar bij het stellen van de juiste vragen.
Welke vraag zou jij jezelf of een ander kunnen stellen?
Burn-out symptomen die vaak worden genegeerd
- Extreme vermoeidheid die niet overgaat met rust
- Concentratieproblemen en vergeetachtigheid
- Prikkelbaarheid en emotionele uitbarstingen
- Cynisme of onverschilligheid tegenover werk of sociale verplichtingen
- Fysieke klachten zoals hoofdpijn, spierpijn of spijsverteringsproblemen
Pas als iemand écht vastloopt, wordt de ernst van de situatie duidelijk. En dan komt de schaamte: Waarom lukt het nu niet meer?
Misschien zijn deze blogs voor jou ook interessant om te lezen:
Vrij zijn: Wat betekent echte vrijheid en hoe vind je het?
Vrijheid is meer dan de afwezigheid van beperkingen. Het gaat over autonomie: jezelf kunnen zijn binnen de verbondenheid met anderen. Echte vrijheid vraagt om acceptatie, zelfreflectie en loslaten van controle. Door bewuste keuzes en innerlijke groei kun je balans vinden tussen persoonlijke ruimte en je plek in het grotere geheel.
Verbinding of doorwerken? De worsteling van een vijftiger
Een vijftiger, vastgeroest in de calvinistische arbeidsethiek, ontdekt de kracht van verbinding. Wanneer teleurstelling en eenzaamheid hem inhalen, wordt hij geconfronteerd met nieuwe inzichten: meerdere waarheden, luisteren zonder oordeel en verbindend communiceren. Zijn reis naar balans tussen eigen waarden en begrip voor anderen leidt tot persoonlijke groei en rust.
Zet vandaag nog jouw eerste stap met dit 10-stappenplan. Afgrenzen beschermt jezelf en versterkt relaties. Angst voor afwijzing maakt het afgrenzen niet gemakkelijk. Door je eigen plek te vinden, leer je “nee” zeggen zonder verbinding te verliezen. Wederzijds respect, verantwoordelijkheid en authentieke verbinding is je uiteindelijke opbrengst.
De kracht van ordening: Jouw plek binnen het systeem
Heldere ordening is essentieel voor harmonie en succes in organisaties. Een verstoorde plekverdeling leidt tot onrust, conflicten en ineffectiviteit. Dit blog legt uit hoe systemische principes helpen om dynamieken te herkennen en te herstellen, met praktijkvoorbeelden en concrete tips.
Kom Jezelf ontmoeten in plaats van Jezelf voortdurend tegen te komen!
Heb het goed,
Joan