Altijd op je hoede: Van hyperalertheid naar werkelijke ontspanning
Alert
Onbewust waakzaam
Hyperalertheid uitputtend door
Vastgezette spanning in lichaam
Ontspanning
De radar die nooit uitstaat
Ik ken dat gevoel. Misschien jij ook. Dat je een ruimte binnenstapt en onmiddellijk alles voelt – de sfeer, de stemming van de mensen, de onuitgesproken spanningen.
Nog voordat iemand iets heeft gezegd, heb jij al ingeschat hoe je je moet gedragen, welke woorden veilig zijn en welke blikken iets verbergen. Het is alsof je radar nooit uitstaat. Alsof je altijd nét iets sneller moet zijn dan het moment zelf.
Zo ben ik nu eenmaal…
Lang dacht ik dat dit gewoon ‘mijn manier van zijn’ was. Dat het erbij hoorde, dat ik nu eenmaal zo gevoelig was. Misschien heb jij dat ook. Misschien noem je jezelf hooggevoelig, iemand die diep voelt en snel doorheeft wat er speelt.
Maar wat als ik je vertel dat er een verschil is tussen hooggevoeligheid en hyperalertheid? En dat het een je helpt, terwijl het ander je gevangen houdt?
In dit blog wil ik onderzoeken hoe dit nu werkt.
Wanneer gevoeligheid een overlevingsstrategie wordt
Misschien herken je het wel: als kind moest je altijd alert zijn. Niet per se omdat je thuis fysiek gevaar liep, maar omdat de sfeer onvoorspelbaar was. Soms werd er gelachen, soms was er spanning.
Soms was er aandacht en warmte, en soms trok iedereen zich terug. Misschien waren je ouders afwezig, emotioneel ontoegankelijk, of gewoon te druk met hun eigen problemen.
Als veiligheid is niet vanzelfsprekend is
Wat je leerde? Dat veiligheid geen vanzelfsprekendheid was. Dat je goed moest opletten, omdat de stemming plots kon omslaan. En dat jij, als je slim was, kon aanvoelen wat er nodig was om alles in goede banen te leiden.
Dus je werd scherp. Je leerde andermans behoeften beter kennen dan die van jezelf. Je voelde stemmingen voordat ze uitgesproken werden.
Dat is hyperalertheid.
Niet te verwarren met hooggevoeligheid.
“Hyperalertheid is niet je natuur, het is een overlevingsmechanisme dat je kunt afleren om weer rust te vinden.”
Hyperalert of hoogsensitief? De fundamentele verschillen
Hooggevoeligheid (HSP) is een aangeboren eigenschap. Je zenuwstelsel is gevoeliger afgestemd, waardoor prikkels – geluiden, geuren, sferen, emoties – dieper binnenkomen.
Dit is geen overlevingsmechanisme, maar een natuurlijke manier van waarnemen. Hooggevoelige mensen ervaren de wereld intenser, maar zonder die constante dreiging die bij hyperalertheid hoort.
Aangeleerde gevoeligheid
Hyperalertheid is aangeleerd. Het is een reactie op een jeugd waarin je moest overleven door altijd op je hoede te zijn. Je zenuwstelsel staat daardoor in een chronische staat van paraatheid.
Je voelt niet alleen veel aan, je móet het aanvoelen, omdat je onderbewuste ervan overtuigd is dat dit de enige manier is om controle te houden.
Het verschil?
- Hooggevoeligheid is open, nieuwsgierig en ontvankelijk. Het is een diepe, rijke manier van ervaren, zonder een automatische angstreactie.
- Hyperalertheid is gespannen, anticiperend en uitputtend. Het komt voort uit angst en de drang om controle te houden.
Een hooggevoelig persoon kan diep geraakt worden door kunst, muziek of de natuur. Een hyperalert persoon scant onbewust voortdurend zijn omgeving op risico’s, zelfs als die er niet zijn.
Zie je het verschil?
Waarom hyperalertheid je uitput
Je zou denken dat deze vaardigheid – want het voelt als een vaardigheid – je helpt. En in zekere zin doet het dat ook. Je voelt stemmingen snel aan, je ziet details die anderen missen, je kunt situaties inschatten voordat ze uit de hand lopen. Maar er is een prijs.
Hyperalertheid is vermoeiend. Je zenuwstelsel staat nooit écht uit. Zelfs op momenten dat je zou moeten ontspannen, ben je aan het scannen. Je ligt in bed en herhaalt gesprekken in je hoofd.
Was die blik nou kritisch? Had je dat anders moeten zeggen? Je let op de kleinste veranderingen in toon of houding van anderen, en je anticipeert. Altijd.
Niet meer nodig!
Het probleem is dat deze constante waakzaamheid niet meer nodig is. Als kind had je geen keuze, maar nu ben je volwassen. Je kúnt weggaan uit situaties die niet goed voor je zijn. Je kúnt rust vinden, als je het jezelf toestaat.
De vraag is: hoe doe je dat?
Van hyperalert naar werkelijke ontspanning
De eerste stap is bewustwording. Nu je weet waar het vandaan komt, kun je herkennen wanneer het gebeurt. Dat moment waarop je voelt dat je ‘aan’ gaat. Dat je alles in de ruimte begint te lezen. Dat je ineens voelt hoe iemand zich écht voelt, ook al heeft diegene niets gezegd.
Wanneer je dat merkt, vraag jezelf dan af:
- Is dit nú nodig? Moet ik echt alles in de gaten houden?
- Wat gebeurt er als ik niet reageer op wat ik voel?
- Kan ik mezelf toestaan om gewoon te zíjn, zonder voortdurend te analyseren?
Wat helpt, is leren je lichaam te kalmeren. Want hyperalertheid zit niet alleen in je hoofd, maar diep in je zenuwstelsel. Praktijken zoals ademhalingsoefeningen, meditatie, wandelen in de natuur en lichaamsgerichte therapie kunnen je helpen om die constante spanning los te laten.
“Door bewustwording en rouwen ontdek je de vrijheid om je waakzaamheid los te laten en werkelijke ontspanning te ervaren.”
Maar misschien wel de belangrijkste stap: rouwen om wat nooit is geweest.
Want zolang je onbewust blijft proberen de leegte van vroeger alsnog gevuld te krijgen – door goedkeuring te zoeken, controle te houden of anderen te pleasen – blijf je gevangen in het verleden.
Rouwen betekent ook aannemen dat het glas van toen leeg bleef. Dat je ouders misschien niet gaven wat je nodig had. Dat jij je veiligheid zelf moest creëren. En hoe pijnlijk dit is.
Maar rouwen betekent ook dat je stopt met zoeken. En dat is waar vrijheid begint.
Het moment van loslaten
Wat als je niet langer alles hoefde te controleren? Wat als je niet meer hoefde te scannen, te anticiperen, te pleasen?
Misschien voelt dat als een onmogelijke gedachte. Misschien roept het paniek op. Maar weet dit: je bént niet je hyperalertheid. Je hebt het aangeleerd, en dus kun je het ook afleren.
Het begint altijd met kleine stappen
Dat begint met kleine stappen. Een moment waarop je jezelf toestaat om iets niet te weten. Een situatie waarin je kiest om niet in te grijpen, maar gewoon te kijken wat er gebeurt. Een dag waarop je jezelf niet schuldig voelt omdat je je terugtrekt.
Elke keer dat je de waakzaamheid loslaat, ontdek je iets nieuws:
- Dat de wereld niet instort.
- Dat je veilig bent.
- Dat je niet alles hoeft te dragen.
- Dat je mag voelen, zonder te moeten anticiperen.
- En dat is waar het echte leven begint.
Wil jij je eigen patronen onderzoeken en ontdekken hoe je van hyperalertheid naar ontspanning kunt gaan? Laten we samen onderzoeken wat jij nodig hebt voor minder controle, meer ontspanning en meer vrijheid.
Meer lezen? Deze blogs zijn wellicht voor jou interessant:
Emoties Gevoeld? Mooi! Laat ze maar eens zien
Emoties voelen is een universele ervaring, maar beschermingsmechanismen kunnen ons daarvan vervreemden. Deze muren zijn ooit gebouwd om pijn te vermijden, maar beperken nu onze groei. Door bewust te voelen en oude patronen los te laten, ontdek je jezelf opnieuw. Het proces vergt moed, tijd en aandacht, maar leidt tot verbinding.
Weet je dat je een Spel speelt?
In Transactionele Analyse verwijst een Spel naar onbewuste patronen met voorspelbare uitkomsten. Deze patronen, geworteld in je levensscript, kun je doorbreken door bewustwording, reflectie en nieuwe keuzes. Ontsnap uit de loop en creëer vrijheid in je communicatie en relaties.
Waarom mentale spaarzegels je meer kosten dan ze opleveren – en hoe je dit doorbreekt
Mentale spaarzegels zijn onbewuste patronen waarmee je erkenning hoopt te krijgen, zoals overwerken of altijd beschikbaar zijn. Dit kan leiden tot uitputting en teleurstelling als de verwachte waardering uitblijft. Bewustwording en het stellen van grenzen helpen je om effectiever en gezonder te werken zonder jezelf uit te putten.
