‘Ik moet’ zeg jij, maar wie hoor ik eigenlijk?

“Hoe vaak hoor jij jezelf zeggen: ‘ik moet’?

Ont-moet je geschiedenis en er ontstaat ruimte om JEZELF te ontmoeten.

Daarover gaat deze blog.”

“Ik moet dit artikel nog afmaken.”

“of ik moet vaker sporten.”

“Ik moet niet zo emotioneel zijn.”

“En ik moet er altijd voor anderen zijn.”

Zo’n klein stemmetje dat bijna automatisch zegt wat jij allemaal nog moet doen, moet laten of moet zijn? Herken je dat? Het kan subtiel zijn – of keihard en dwingend. Maar de vraag die ik je vandaag wil stellen is: van wie is die stem eigenlijk?

Is het écht jouw eigen verlangen dat spreekt? Of klinkt er iemand anders door? Misschien een ouder, een leraar, een grootouder – of zelfs een hele familiegeschiedenis?

In deze blog neem ik je mee in een systemische blik op dat hardnekkige “moeten”. Ik verbind het met de Transactionele Analyse (TA) en laat zien hoe onbewuste loyaliteit kan maken dat je energie blokkeert, zonder dat je doorhebt waarom. Ook ontdek je hoe het spreken vanuit een Ouder-positie vaak automatisch een Kind-reactie oproept – en hoe je dat kunt doorbreken.

De kracht van een “moet”

Volgens mij is een beetje “moeten” niet erg. Want zonder afspraken is het immers lastig om sámen te kunnen leven. Als niemand zich aan verkeersregels zou houden, zou het chaos worden. En wie heeft er, af en toe, geen klein duwtje in de rug nodig? Zodat je toch over de drempel stapt om iets te doen dat je telkens aan het uitstellen bent.

Het geval is wel dat veel van de “moetens” die jij/ik/wij onszelf opleggen, helemaal niet functioneel zijn. Het brengt je niet dichter bij wat je verlangt, maar er eerder verder vandaan. Wat vervolgens zorgt voor druk, voor spanning, en een gevoel van nooit goed genoeg zijn.

Daarom is de systemische blik zo interessant. Want vaak is dat “moeten” niet van jou.

Systemische bril: wie spreekt er door jou heen? 

Systemisch werken: Kijkend naar jou als onderdeel van een groter geheel: je familiesysteem. Je ouders, grootouders, overgrootouders, over-overgrootouders. Allemaal zijn ze onderdeel van een groot web van verbindingen. En jij komt daar uit voort.

En in dat web gebeurde en gebeurt er van alles. Onverwerkt verdriet, trauma, verlies of geheimen maakt dat wij ons ertoe proberen te verhouden. Door (onuitgesproken) afspraken te maken die vervolgens stilletjes uitmonden in stevige overtuigingen. Je moet hard werken, je moet of mag niet klagen, je moet altijd sterk zijn, Je moet voor elkaar zorgen.

Zonder dat je er bij stilstaat neem jij veel van die regels en overtuigingen onbewust over. Omdat je erbij wilt horen. Omdat je – vaak als kind – voelt dat het systeem dat van je vraagt. Je wilt trouw zijn. En dat noem ik onbewuste loyaliteit.

Onbewuste loyaliteit – wat is dat?

Onbewuste loyaliteit is een diepe, vaak onzichtbare trouw aan je gezin van herkomst. Je hoeft er niet over na te denken, je denkt er niet over na, het gebeurt gewoon.

Een paar voorbeelden:

• Je voelt je verplicht om net zo hard te werken als je ouders, zelfs als je lijf protesteert.

• Omdat jouw moeder dat ook altijd deed cijfer je jezelf weg,

• Genieten van je succes durf je niet, omdat je vader nooit de kans kreeg om te studeren.

• Je houdt je emoties in, omdat er in jouw familie “niet gehuild werd”.

Je zegt dan misschien: “ik moet dit doen, anders voel ik me schuldig.” Maar feitelijk draag je iets dat niet van jou is.

Meer over loyaliteit lees je in mijn blog: “Loyaliteit heeft een grens“

De TA en de stem van de Ouder

De Transactionele Analyse helpt om deze stemmen te onderscheiden. TA gaat ervan uit dat je vanuit drie verschillende “ego-posities” (in deze tekst noem ik ze voor het gemak ook “ikken”) de wereld tegemoet treedt:

• Ouder-positie: het deel in je wat is “gevuld” met de normen, regels en overtuigingen die je hebt overgenomen van je opvoeders.

• Volwassen-positie: het deel in je die hier-en-nu aanwezig is, realistisch kan nadenken en kiezen.

• Kind-positie: het deel in je die voelt, ervaart, spontaan is, maar ook oude pijn kan meedragen en volop in de weerstand kan gaan.

Wanneer je “ik moet” hoort, komt dat vaak uit je Ouder-ik. Het is een echo van vroeger. Het kan een zorgzame Ouder-stem zijn (“zorg goed voor jezelf”), maar ook een veroordelende of kritische (“je bent pas oké als je presteert”).

Het gevaar is dat je zo automatisch luistert naar die stem, dat je vergeet om je Volwassen-ik in te schakelen. Dat is waar de onbewuste loyaliteit de kop opsteekt. De stem van iemand anders klinkt in jou door. Dat ontdekken en beseffen, dat is precies waar je vrijheid zit en je de rust kunt ervaren.

Klik op onderstaande afbeelding om gratis een overzichtje van de ego-posities:

Het is mijn eigen ervaring dat het onderscheiden van je eigen ego-posities nog niet zo gemakkelijk is. Het overkomt mij dan ook nog vaak dat ik vanuit de Volwassene denk te praten, maar dat het in werkelijkheid vanuit het Kind of de Ouder positie komt. TIP: Wordt je bewust van de reactie van de ander! Hoe wordt er gereageerd? Vanuit welke positie? Het zegt veel over de positie die jij hebt ingenomen.
Ervaar het in mildheid.

“Wanneer jij in je Volwassen-ik stapt, bevrijd je niet alleen jezelf, maar stroomt de energie in je hele systeem opnieuw.”

De dynamiek tussen Ouder en Kind – en de blokkade

Een belangrijk inzicht uit de Transactionele Analyse is dat communicatie transacties oproept. Wanneer jij vanuit je Ouder-ik spreekt, heeft dat vaak effect op de ander.

Stel je voor: jij zegt tegen je collega, partner of kind:

| “Je móet dit nu echt afmaken”

De kans is groot dat bij de ander het Kind-ik geactiveerd wordt. (Download het gratis overzicht met mogelijke reacties)

• Soms het Aangepaste Kind: de ander gaat braaf doen wat jij zegt, maar voelt zich misschien onder druk gezet of beklemd.

• Soms het Opstandige Kind: de ander zegt “ik heb helemaal geen zin!” of gaat in de weerstand.

Beide reacties zorgen ervoor dat de energie niet meer vrij stroomt. Het wordt een machts- of strijdpatroon, in plaats van een volwassen gesprek.

Het omgekeerde gebeurt ook: wanneer iemand tegen jou zegt “je moet”, voel jij misschien een kinderlijke reactie: je past je aan, je rebelleert of je sluit je af. Ook dat blokkeert je energie.

Op je systemische plek staan = in je Volwassen-ik zijn

Vanuit systemisch werk kennen we de systemische wetmatigheid dat iedereen zijn eigen plek heeft in de ordening. Wanneer je vanuit je Ouder-ik spreekt, ga je vaak boven de ander staan. Vanuit je Kind-ik ga je juist onder de ander staan. Met de woorden van Els van Steijn sta je in de ‘verkeerde bak van de fontein’.

Alleen wanneer je vanuit je Volwassen-ego-positie spreekt, sta je écht op je eigen plek: niet te groot, niet te klein, maar in het hier en nu. Dáár kan de energie vrij stromen en kan er echte ontmoeting plaatsvinden.

De kracht van de Volwassen-positie

De sleutel is om telkens terug te keren naar je Volwassen-ik. Dat is de plek van helderheid, van bewuste keuze en van open communicatie.

Volwassen-communicatie klinkt dan bijvoorbeeld zo:

• “Ik merk dat dit belangrijk voor me is, kun je me vertellen wat jij nodig hebt om dit af te maken?”

• “Ik voel druk om dit snel te doen, maar ik wil samen kijken wat haalbaar is.”

Door zo te spreken, nodig je de ander ook uit om in zijn of haar Volwassen-ik te stappen. De energie kan weer stromen, er ontstaat wederkerigheid. En dat voel je direct.

De impact op je energie

Het steeds maar luisteren naar die oude stemmen kan vermoeiend zijn. Je voelt je opgejaagd, gestrest, of zelfs leeg.

Je lichaam kan protesteren:

• Spanning in je schouders of nek.

• Hoofdpijn of migraine.

• Slecht slapen, piekeren.

• Een gevoel van “nooit genoeg”.

Soms zelfs met fysieke klachten die niet direct te verklaren zijn. Alsof je lijf zegt: stop even. Dit klopt niet. Luister naar mij.

In het blog “Als je lichaam spreekt, durf jij dan te luisteren? Lees je meer over de signaal functie van je lichaam.

Wil je herkennen welke ‘moet’ niet van jou is?

Een paar vragen die je kunnen helpen:

• Wanneer is deze regel ontstaan? Denk je terug aan een ouder, leraar of situatie?

• Wat voel ik als ik deze regel overtreed? Schuld? Angst? Schaamte?

• Wil ik dit echt? Of doe ik het om afwijzing, ruzie of teleurstelling te voorkomen?

• Wat zou ik doen als ik helemaal vrij was om te kiezen?

Vaak merk je dat je ademhaling verandert als je deze vragen stelt. Je voelt spanning loskomen of juist opkomen. Dat is je systeem dat reageert. 

Het begint met bewustzijn. De volgende stap is gewaarzijn, In het blog “De kracht van echte ontmoeting – ervaren voorbij de woorden” lees je meer over ‘ervaren’.

Van “ik moet” naar “ik wil”

De bevrijding begint wanneer je jouw Volwassen-ik uitnodigt om opnieuw te kiezen. Dat betekent niet dat je alles loslaat en in anarchie leeft. Het betekent dat je bewust wordt: welke regels passen nog bij mij, en welke niet meer?

Een mooi experiment:

• Schrijf een lijst van al je “ik moet…” uitspraken.

• Ga er één voor één langs.

• Vraag jezelf: “is dit van mij, of draag ik dit voor iemand anders?”

• Kijk wat er gebeurt als je “ik moet” verandert in “ik wil” of “ik kies ervoor om…”.

Je zult merken dat sommige zinnen vanzelf oplossen. En de zinnen die overeind blijven, worden lichter. Omdat ze nu vanuit jouw eigen keuze komen.

“Elk ‘ik moet’ dat je onderzoekt en loslaat, maakt ruimte voor een vrijer, lichter leven – en nodigt anderen uit hetzelfde te doen.”

Een persoonlijk voorbeeld

Toen ik mijn eerste blog lanceerde, ging daar een lange tijd van uitstellen aan vooraf. Elke tekst, elke afbeelding, elke video >>> niet goed genoeg. En als het niet goed genoeg zou zijn had ik (dus) onvoldoende mijn best gedaan.

Systemisch kijken bracht me terug naar mijn jeugd. De – met de beste bedoelingen gegeven – boodschap die ik als kind hoorde: “Je kunt het wel, als je maar goed genoeg je best doet”

Door dat te zien, kon ik mijn eigen definitie van “goed genoeg” maken. Nu vraag ik me af: dient het mijn lezers als ik dit nóg langer uitstel, of helpt het ze juist als ik het gewoon deel – inclusief mijn menselijke imperfectie?

De vrijheid voorbij de loyaliteit

Weet je wat nu zo fijn is? Wat een groot cadeau is voor jou en je familiesysteem?

Wanneer je jezelf toestaat om los te komen van die oude “moetens”, eer je juist je systeem.

Want onbewuste loyaliteit is vaak bedoeld om iets te herstellen dat niet jouw taak is.

Als jij stopt met dragen wat niet van jou is,

kan de last terug naar waar hij hoort.

Ontstaat er ruimte voor jou

en voor de generaties na jou.

Een uitnodiging

Ik nodig je bij voorbaat uit om, de volgende keer dat je jezelf “ik moet” hoort zeggen, even stil te staan. Leg je hand op je hart. Adem in. En vraag jezelf:

• Van wie is deze stem?

• Dient dit mij vandaag?

• Wat zou ik kiezen als ik helemaal vrij was?

Je hoeft niet alles in één keer los te laten. Maar elke keer dat jij kiest voor jouw eigen stem, maak je een kleine bevrijdende beweging.

Mag jouw stem de ruimte krijgen?

Het is een liefdevolle daad naar jezelf én naar jouw systeem. Want wanneer jij je eigen kompas volgt, hoeven toekomstige generaties dat “moeten” niet meer te dragen. Wil je dit thema verder onderzoeken?

Neem dan contact op voor een (gratis en vrijblijvend) kennismakingsgesprek, of maak gelijk een afspraak voor persoonlijke opstelling of coach-sessie.

Meer lezen? Deze blogs zijn wellicht voor jou interessant: