Alsjeblieft, goed bedoelt geef ik jou wat IK nodig heb. Liefde.
Je bent je gedachten nog aan het ordenen. Omdat je elk besluit graag weloverwogen neemt. Je probeert (mogelijke) consequenties vooraf te overzien. Daar voel jij je nu eenmaal prettig bij. Het geeft je houvast en is je vertrouwd. Weloverwogen, om zeker te weten dat je de juiste beslissing neemt.
Je voelt haarfijn aan, of denkt dit aan te voelen, wat de ander nodig heeft. (Vaak lijkt dit erg op wat jij belangrijk/gewoon vindt) Je twijfelt dan ook niet. Je handelt! Mogelijke consequenties van je handelen beoordeel je achteraf. Het is logisch dat jij oppakt wat de ander laat liggen.
De een wacht af, wikt en weegt, en voor de ander is zien én doen een bijna gelijktijdige handeling. En dat leest als twee tegenovergestelde polen. In ideale situaties ontstaat er balans. Een evenwicht tussen afwachten en doorpakken. Beide met de beste bedoelingen en uit liefde voor elkaar. Of toch niet?
Je kunt bovenstaand lezen als een interactie tussen twee personen of tussen twee groepen. Maar ook tussen een individu en zijn werkomgeving. Uit liefde voor de ander wordt ongevraagd iets gedaan wat haaks staat op de behoefte van de ander. Met als resultaat: enerzijds onbegrip en irritatie en anderzijds teleurstelling.
In naam van de liefde is veel geoorloofd(?) Het is immers goed bedoelt. De irritatie én de teleurstelling geeft aan dat er ergens iets wringt. En dat lijkt dan niet op onvoorwaardelijke liefde. Of zou het de liefde voor jezelf kunnen zijn waar het om draait? Jezelf beschermen uit eigenliefde.
Liefde en leren?
Wat kan ik hiervan leren? En wat zegt het resultaat van de interactie over mij? Welk (oud) patroon van mijzelf wordt zichtbaar door en in de ander? Gaat er iemand over je grens en raak je geïrriteerd? Wordt jouw goede bedoeling niet begrepen en ben je daarom teleurgesteld? Herken je dit?
Voorgaande paragraaf zijn allemaal vragen. Elke ontmoeting is een leermoment voor jezelf. JIJ bent de uitnodiging voor de ander zijn/haar gedrag. Er wordt in de ontmoeting een wederzijds leermoment opgezet. Vaak met een inkijkje in ieders eigen overlevingspatronen. We zijn elkaars leermeester, hoe verwarrend dat ook is.
Begin
altijd opnieuw
alleen daar waar
ruimte mag zijn voor
einde.
Niet willen bevatten
En toen was het 14 november. Een datum in mijn geheugen gegrift. Die avond van 14 november 2017 was de opmaat voor wat achteraf een eindsprint bleek te zijn. Al waren we ons daar niet echt van bewust. Ik wilde daar ook niet bewust van zijn. Die innerlijke stem kreeg geen ruimte. Het onbevattelijke wilde ik gewoon niet bevatten.
Het was (toevallig?) dezelfde dag. De aankondiging dat er per 1 januari geen plek meer zou zijn in de dagopvang. Op dat moment kreeg het samenzijn met een blik op de (nabije) toekomst een andere lading. Wat je zelf al weet, en moeilijk kunt aannemen, is door anderen in een hogere versnelling gebracht. Dat moet pa ook hebben gevoeld.
De dag dat er iets is gebroken
Drie weken na ons samenzijn als broers en zussen was het er opeens. De laatste dagen dat pa thuis mocht zijn. De dag na Sinterklaas is hij uit huis gegaan. Zonder te weten en tegen zijn wil. Die dag is er iets gebroken. En wat nú nog zwaar weegt is dat er niet alleen bij mij iets was gebroken. 53 dagen na 14-11 is pa weer ‘verhuisd’. Nu voor altijd.
Het is een markering in iemands leven. Gebeurtenissen die diep in de ziel etsen. Voor iedereen anders. En met veel overeenkomsten. Dit persoonlijk trauma kent een aantal dynamieken. Dader-Slachtoffer; Vertrouwen-Wantrouwen; Vasthouden-Loslaten; Initiatief-Wanhoop; Schaamte-Twijfel; Initiatief-Schuld en niet als laatste Gevoel-Ratio. Hierover meer in dit blog.
Onzichtbare trigger van het trauma
Een traumatische gebeurtenis is heftig. Om te overleven splits je een deel van jezelf af. Een ander deel van jou werkt hard om dit traumatische deel buiten de deur te houden. Of geeft uiteindelijk definitief de strijd op. Waarmee je letterlijk over het leven heen gaat. Het gezonde deel heeft vervolgens het nakijken. Trauma’s worden altijd doorgegeven. Tot ze zijn verwerkt.
Het uitwerken van een trauma maakt heling mogelijk. Weggestopte trauma’s willen gezien worden en komen altijd weer naar de oppervlakte. Soms generaties later. Niet verwerkt blijft vaak onzichtbaar aanwezig. En met de juiste trigger telkens opnieuw geactiveerd. In de dierenwereld gaat dat gemakkelijker. Het trauma wordt letterlijk uit het lijf getrild. En is daarmee verwerkt.
Bewustzijnsverruiming maakt helen trauma mogelijk
Het woord trauma wordt steeds meer gebruikt. Alsof alles opeens veel slechter gaat. Ik ga er eerder vanuit dat bewustzijnsverruiming nu de weg vrijmaakt. Zodat ‘alles’ aangekeken mag worden. Om vervolgens te helen. Dit psychisch letsel, ontstaan door een hevige gemoedstoestand als gevolg van een schokkende gebeurtenis, roept om geheeld te worden.
Zijn jouw mogelijkheden tot het overwinnen van een schokkende gebeurtenis onvoldoende? Dan gaat dat gepaard met hulpeloosheid en een weerloze overgave. Hoe jij jezelf en de wereld om je heen kunt begrijpen wordt ernstig verstoord. De verbinding met jezelf is verbroken. En dat is bijzonder ingrijpend.
Het begin eren in het einde
Elk trauma grijpt terug op een vroeg kinderlijk trauma. Daar waar jij je hart bent gaan sluiten. Het overlevingsdeel van jou wat dat mogelijk heeft gemaakt is er nog steeds. En bij elk trauma opnieuw opgesplitst. Een aantal overlevingsdelen herken je zonder meer bij jezelf. En er zijn delen in de schaduw verborgen. Omdat ze eigenlijk niet mogen bestaan.
De verbinding met delen van jezelf herstellen betekent ook ontmaskeren wat in je schaduw is verborgen. Ontmaskeren en je bewust maken wanneer jij je hart weer afsluit. Voor jezelf of voor de ander. Met het ontwikkelen van je gezonde deel, het zichtbaar maken van je overlevingsdelen wordt het trauma geïntegreerd in jou.
Jouw verhaal
je werkelijkheid
in werkelijkheid
een droom
Vertrouwen komt te voet en gaat te paard. Vaak poppen dergelijke zinnen vanuit ‘het niets’ op. Uitgesproken blijken ze toch heel treffend te zijn. Er is iets (aan)geraakt. Er is herkenning, soms een voelbare erkenning. Wat het ook is, als je wordt (aan)geraakt komt er iets binnen. Dat is fijn!
Het creëert ruimte in jezelf. Ruimte om verder te gaan in jouw proces. Telkens weer een laag dieper. In het je aangeraakt weten laat je iets van je eigen verhaal los. Want jouw verhaal is jouw manier van betekenis geven. Betekenis aan wat jij hebt ontmoet in het leven. Om te kunnen leven.
Stop maar met je verhaal
Stop maar met je verhalen was het indringende advies. In begeleiding kan het er echt ‘stevig’ aan toe gaan. Want in die ene zin kun je zoveel méér horen. Bijv. “Wordt eens volwassen” of “Stop met slachtoffer zijn”. Oh, wat pijnlijk. Omdat het appelleert aan wat je zo goed kent van ‘toen’.
Vertrouwen en de veiligheid gaf mij voldoende bedding om er bij te kunnen blijven. Om niet weg te drijven in verdriet of boosheid. Maar om mijn verhaal nog eens van een afstand te beoordelen. Zachtjes voor mijzelf uit te spreken. En de ontstane barsten aan te kijken. En binnen te laten komen.
Jouw eigen verhaal
Ook jij hebt je eigen verhaal. Waarschijnlijk zelfs meerdere verhalen. Allemaal gecreëerd om betekenis te geven. Zodat je grip kunt houden. Je veilig kunt weten in gevoelde onveiligheid. Om schuld over te kunnen nemen die niet de jouwe is. Om excuus te hebben waarvoor geen excuus bestaat.
Jouw verhalen, vooral op existentieel niveau, verwijzen naar jouw manier van overleven. Het zijn jouw verhalen die je hebben geholpen en aangezet tot overleving. In een werkelijkheid die geen werkelijkheid kan zijn. Wat de onthulde werkelijkheid des te pijnlijker laat voelen.
Wie heeft de regie over jouw verhaal
Weg blijven van pijn houdt verlangen in stand. Verlangen naar wat er niet was. Of maar kon zijn. Vast houden aan je verhaal is overleving. Een metgezel in je leven. Uit handen geven van je verhaal is als opgeven. In de praktijk betekent loslaten daarom meestal: Je verhaal herschrijven.
Met andere details. En met één doel. Je onbewust verlangen in stand houden. De werkelijkheid is nu eenmaal te pijnlijk om vast te pakken. Je verhaal herschrijven lucht (voor even) op. Je bent trots op jezelf dat je een stap hebt gezet. Zonder te beseffen dat een overlevingsdeel van jou nog steeds de regie heeft.
Woorden: Koren op je molen
Zonder iets vast te pakken valt er niets los te laten. Het is een zin die direct een vraag oproept. “Ja, maar HOE dan?” Ik heb gemerkt hoe gemakkelijk je dán weer terug kunt schieten in lethargie. En tegelijkertijd wanhopig kunt zijn. Woorden kunnen worden gepareerd. Ontkent en vervangen door andere woorden.
Het is koren op de molen van jouw overlevingsdelen. Met alle onrust, verlangen, bezig zijn, lezen, bestuderen en dromen ten spijt. Er is maar weinig vooruitgang. Zonder het te beseffen wordt alles door jezelf gefilterd. Zodat het behapbaar en te verduren blijft. Wat een innerlijke kracht!
Woorden helpen je niet verder
Het idee alleen al. Dat een deel van Jezelf je verlangen ‘dwarsboomt’. Uit liefde en overleving. Stel dat je dat zou kunnen erkennen. Dan is dat wellicht voor jou al de grootste te nemen stap. Erkennen dat iets in jou je wilt behoeden voor oude pijn. Er als een schildwacht voor gaat staan.
Dan begrijp je waarschijnlijk ook dat woorden je niet verder helpen. Dat je deze als vanzelf pareert en vervangt door andere. Wat overblijft is voelen en doorleven. En hoewel je er misschien helemaal niet wilt zijn. Er is een plek in jou waar je voelt wat klopt. Zodat je het in liefde vast kunt pakken.
Hoe verhoud jij je tot je verlangen
Je eigen proces is altijd jouw proces. En vaak duurt dat een leven lang. Eenmaal begonnen zie je telkens nieuwe lagen. Die afgepeld mogen worden. Op jouw tempo. Voor jouw proces zijn geen toverformules. Of een Quick-fix. Hoe graag je dat ook zou willen. Hoe veel er ook wordt ‘beloofd’.
Jouw proces, jouw verlangen kent een uniek tempo en stappenplan. Het gras groeit niet sneller door eraan te trekken. Het kan alleen sneller groeien met ‘gezonde voeding’ als basis. Hoe jij je verhoudt tot je verlangen, met alle delen in jou. Het is het bevoelen waard.
Zowel in groepsverband als in individueel werk worden delen van jezelf gerepresenteerd. Met als vertrekpunt: Jouw verlangen, uitgedrukt in een zin. Een volgende stap in jouw persoonlijke ontwikkeling.
Schuld en Onschuld
twee zijden van dezelfde medaille
die alleen in samenhang
bijdragen aan jouw energie
Een blog over handen wassen. Over verschoond blijven. Verschoond van schuld.
Een unheimisch gevoel
Beladen woorden in mijn praktijk zijn de woorden schuld en onschuld. In vrijwel alle gesprekken waar deze woorden vallen is een toelichting vereist. Soms als vraag gesteld, vaker door middel van een non-verbale vragende blik. Schuld is doorgaans omkleed met een unheimisch gevoel. Iets wat je liever wilt vermijden. Schuldig zijn wordt meestal gelijkgetrokken met veroordeelt worden. Buitengesloten en afgewezen. Er is niets ergers dan geen lid meer kunnen zijn van de groep waartoe je behoort. Schuld mag er daarom bij voorkeur niet zijn! Liever blijf je onschuldig.
Het verleggen van schuld
De veroordeling van Jezus en de daaropvolgende kruisiging is een bekend bijbels verhaal wat jaarlijks tijdens Pasen wordt herdacht. De Romeinse heersers en veel joden wilden af van de lastpak en onruststoker. Pilatus, de Romeinse gouverneur, wilde echter voorkomen dat de kruisiging van Jezus tot ernstige onlusten zou leiden. Hij zette daarom een slimme strategie in. Laat het Joodse volk zélf beslissen wat er moest gebeuren met Jezus. Voor Pilatus toch nog onverwacht eisten de Joden de kruisiging van Jezus. Door de schuld bij de ander te leggen kon Pilatus zijn handen in onschuld wassen.
Onschuld houdt je ingesloten
Je handen wassen in onschuld. Als je daartoe besluit laat je weten geen verantwoordelijkheid te willen dragen. Wellicht zelfs elke betrokkenheid ontkennen. Het is daarom verhelderend om voor je zelf te onderzoeken waar jij je handen in onschuld wast of hebt gewassen. Maak het niet te groot. Een leugentje om ‘bestwil’ is al een voorbeeld van onschuldig blijven. Onschuldig blijven, opdat je niets te verwijten valt. Dat je ingesloten kunt blijven in de veiligheid van de groep. Wel of geen verantwoordelijkheid nemen heeft zijn weerslag op jouw (gevoel van) persoonlijke veiligheid.
Staan voor je overtuiging
Neem nu deze uitspraak: “Ik vind het een mooie gedachte dat iedereen op aarde een aantal persoonlijke lessen heeft te leren. En dat iedereen zelf heeft gekozen waar hij is geboren.” Het feit dat je benoemt dat het ‘een gedachte’ is houdt je onschuldig. Immers zodra je iets van weerstand/afwijzing voelt bij de ander, dan refereer je aan het feit dat het maar een gedachte is. Heel veilig. Want je wordt niet ‘aangevallen’ om een gedachte. Door te zeggen: “Voor mij staat vast dat……”. Neem je een duidelijk standpunt in. Het is jouw overtuiging waar je voor staat. Staan voor je overtuiging is schuld nemen.
Geven en nemen in balans
Geven en nemen in balans. Het is een van de principes die gelden in systemisch werken. Een principe die bijdraagt aan het kunnen stromen van de energie in het systeem. Door te nemen laadt je een schuld op jezelf. Een schuld die wordt voldaan door iets terug te geven. Het liefst iets meer dan je hebt ontvangen. Want, dan ben jij onschuldig en heeft de ander een schuld aan jou. Telkens iets meer geven dan je ontvangt brengt een beweging, energie, op gang. Niet kunnen aannemen wat wordt gegeven betekent geen schuld willen nemen. Jij blijft onschuldig en de energie stokt.
Onschuld? Eigen veiligheid eerst
Veiligheid is een sterke interne, onbewuste drijfveer. Onschuld is voedend voor jouw veiligheidsgevoel. Ontzeggen van die voeding is echter je onveiligheid vergroten. En vervolgens ontstaan er onbewust patronen waarin jij de ruimte bij de ander laat. Waar jij een stapje terug doet. De deugd van bescheidenheid omarmend. Zodat jij onschuldig kunt blijven. In je bescheidenheid voel jij je goed. Je hebt immers oog voor de noden van de ander. Dat jij jouw verlangen projecteert op de ander, dáár bij jij je niet van bewust. In je onschuld voel jij je verheven en goed. En knaagt het van binnen. Wie is er voor mij?
Het zit tussen je oren
Schuld en onschuld. Twee zijden van dezelfde medaille. Hoewel het een levensbeweging is, een beweging die stroomt, brengt het velen niets meer dan een kramp. Een verstijving. Een tegenhouden of inhouden van de energie laat deze stollen. En gestolde energie zet zich vast in het lichaam. Wordt zichtbaar in allerlei klachten en symptomen die geen aantoonbare medische grond hebben. Het “zit tussen de oren” wordt er dan wel gezegd. Maar hoe kan de pijn in je benen of voeten, die je écht wel voelt, nu tussen de oren zitten? Welke schuld vermijd je nu?
Onschuld: Ongezegd laten
Iets ongezegd laten. Negeren. Uitsluiten. Buitensluiten. Niet willen accepteren. Het zijn allemaal vormen van onschuldig willen blijven. Jezelf ontslaan van een misschien pijnlijke verantwoordelijkheid. Omkleed met goed klinkende excuses als: “Het is maar beter zo”. “Het heelt wel in de tijd”. “Het is niet aan mij om dit aan te roeren” (aan wie dan wel?). Grote kans dat je geen schuld op je wilt nemen uit angst. Angst voor afwijzing. Of angst voor de emoties van de ander. Angst voor de beschuldiging van bemoeial. Inderdaad, het gaat doorgaans over angst. Misschien wel de grootste rem op LEVEN.
Miskennen door ontkenning van het leven
Je handen wassen in onschuld. Ik heb in dit blog met heel verschillende voorbeelden duidelijk gemaakt hoe schuld en onschuld hoort bij het leven. En dat miskennen van deze dynamiek daardoor ontkennen van Leven is. Bijzonder toch? Hopelijk helpt dit blog jou te ontdekken hou jij je verhoudt tot schuld en onschuld. En welke rol angst in je leven speelt. En de invloed hiervan op jouw energie. Of je energiek bent of juist futloos omdat jouw energie telkens opnieuw weglekt.
Een onbewust levensplan - met telkens opnieuw hetzelfde resultaat
In dit blog schrijf ik over script. Een begrip wat helpt om ons gedrag en interactiepatronen met anderen te duiden en beter te begrijpen. Wat is dan script? Is het fijn om te hebben of moet je er juist vanaf? In het kort verwijst script naar een mentaal patroon wat je hebt opgebouwd. Je zou het als je eigen handleiding kunnen beschouwen. Een handleiding waarin jij jouw verwachtingen hebt ‘beschreven’ hoe bepaalde situaties zullen gaan verlopen. Best handig. Je hoeft er niet meer over na te denken. Jouw reactie heb je immers ‘voor-geprogrammeerd’.
Verwachtingen en overtuigingen
Jouw script bestaat uit een set van overtuigingen. Je hebt deze al vroeg eigen gemaakt. Gekoppeld aan deze overtuigingen heb je verwachtingen aangenomen hoe sociale interacties zullen verlopen. En je gedrag is gekoppeld aan wat je verwacht dat er zal gaan gebeuren. Scripts kunnen daarmee nuttig zijn omdat ze je helpen om je gedachten en handelingen te structureren en te plannen. Je sociale interacties vanuit je eigen overtuiging en verwachting aangaan betekent dat je in script bent. De kans bestaat dat je ‘in script’ minder flexibel bent in de interactie met anderen.
Definitie: Het Script is het onbewuste levensplan waarmee mensen hun leven vormgeven en waartoe het jonge kind besluit als gevolg van ouderlijke programmering en ervaringen in zijn jeugd. Het is mogelijk om autonoom te leven, maar veel mensen leven om een (vermeende) opdracht van hun opvoeders uit te voeren.
Waar komt jouw script vandaan?
Het is interessant om te onderzoeken hoe onze scripts zijn ontstaan en hoe ze ons gedrag beïnvloeden. Soms zijn je scripts het resultaat van je opvoeding. Op een ander moment zijn ze het resultaat van een eigen ervaring en hoe je daarop hebt gereageerd. Het kan gebeuren dat je scripts conflicten veroorzaken met andere mensen in jouw leven. Vooral als anderen scripts hebben die niet goed aansluiten bij die van jou. Door bewust te worden van je scripts en hoe ze jouw gedrag beïnvloeden, kunnen je leren om deze te veranderen of aan te passen als dat nodig is.
Uit de praktijk
Elke keer als Gert-Jan deel gaat uitmaken van een nieuwe groep is dat voor hem een spannend moment. En ongemakkelijk. Hoe moet hij zich hier verhouden? Wat wordt er van hem verwacht? Hij weet het niet. En dát maakt hem onzeker. Hij trekt zich terug en wacht af welk spel er wordt gespeeld. Hij laat zich vervolgens meevoeren met de groep, En maakt zich klein. Pas als hij weet hoe ‘de hazen lopen’ komt hij uit zijn schulp. Vanaf dat moment probeert hij de controle te krijgen. Nu hij weet waar iedereen staat wil hij invloed uitoefenen op de groep. En weer is er een groep die dat niet accepteert.
Koos is werkloos geworden. Uit eigen beweging is hij gestopt met zijn eerste baan. Hij voelde zich onrechtvaardig behandelt. En dus was er geen andere keus dan te stoppen. Thuisgekomen werd zijn ontslag niet blij ontvangen. Maar dat deerde Koos niet. Hij kon immers niet anders. En met zijn arbeidsethos had hij zo weer werk, daar was hij van overtuigd. En inderdaad binnen twee weken had hij een nieuwe baan. Zie je wel! Als je je best maar doet. In zijn nieuwe baan werkte hij als een paard. Ook daar deed hij zijn uiterste best. En na twee weken lieten zijn collega’s hem links liggen.
Telkens een vergelijkbare uitkomst
Een script is een automatisme. Zonder dat je er bij na hoeft te denken voer jij in bepaalde situaties jouw bijpassende script uit. Dat is vaak erg handig en scheelt veel tijd. En omdat het script zo diep in jezelf aanwezig heb je er geen bewust weten van. Hoe jij reageert in een situatie is bepaald door jouw verwachtingen en overtuigingen rondom die situatie. Het gedrag wat je vervolgens (onbewust) laat zien is gebaseerd op verwachtingen en overtuigingen. Dat de uitkomst telkens gelijk is en niet altijd bevredigend, dat is gemakkelijk te wijten aan de ander.
Zo doen wij dat in onze familie
Een script, zeg maar jouw handleiding, is niet uit de lucht komen vallen. Ergens is er een moment of tijdvak geweest dat het uitleven van jouw script je heeft geholpen. Soms is jouw script een herhaling van wat zich al generaties lang op die manier wordt uitgevoerd. Trouw zijn aan je familiegeweten kan een bestaand script soms in stand houden. “Zo doen wij dat bij ons”. Ook kan het cultureel bepaald zijn hoe je handelt in bepaalde situaties.
Een combinatie van scripts
Een voorbeeld van een script in een familiesysteem is een script dat erop gericht is om conflicten te vermijden. Als er iets gebeurt wat leidt tot een mogelijk conflict, wordt er vooral geprobeerd dat op een of andere manier op te lossen of te negeren. In plaats van het rechtstreeks aan te pakken. Dit script is waarschijnlijk ontstaan uit een combinatie van onze individuele scripts en hoe we als gezin hebben geleerd om met conflicten om te gaan. Dit automatisch uitgevoerde script leidt telkens weer naar een zelfde uitkomst.
Uit gebaande paden stappen
Script is een begrip uit de Transactionele Analyse. Het is een hulpmiddel om om je gedrag en interacties met anderen beter te begrijpen en om je patronen te veranderen als dat nodig is. Door je eigen scripts te onderzoeken kun je leren om verwachtingen en overtuigingen te veranderen als blijkt dat deze niet realistisch of gezond zijn. Het is zeker een uitdaging om uit gebaande paden te stappen en je scripts te veranderen. En het begint altijd met bewust zijn. Bewust worden wat jouw script gedrag is. Wat is je script én wanneer gá je in script.
Emoties erkennen
Je kunt door reflectie en zelfonderzoek veel ontdekken over jouw scripts. Hoe ze zijn ontstaan en hoe ze jouw gedrag beïnvloeden. Feedback vragen aan anderen is ook een goede ingang om meer over jezelf te leren en te ontdekken. Een andere mogelijkheid is om met behulp van een coach/therapeut jouw scripts leren te identificeren en te begrijpen. En om tools te ontvangen hoe deze aan te passen. Door emoties te erkennen en te leren hoe we ze op een gezonde manier kunnen uiten, kun je jouw scripts veranderen en je beter voelen over jezelf en je relaties met anderen.
Werk-in-uitvoering
Ook jij bent in dit leven “werk-in-uitvoering”. Dat betekent dat het normaal is om te groeien en te veranderen. Niet persé gemakkelijk, maar wel met een mooie opbrengst. De valkuilen die je tegenkomt, jouw overlevingsmechanisme wat in actie komt zodra jij iets wilt veranderen, het zijn noodzakelijke leermomenten in jouw proces. En hoe beter jij jouw overleving- of bescherming mechanismes kent hoe beter jij in staat bent deze te pareren. Op weg naar meer autonomie.
