De angst die je niet wilt voelen. Van existentiële angst naar vertrouwen en veiligheid
Existentiële angst is een levensbedreigende angst
In dit blog neem ik je mee in wat existentiële angst is.
De diepe, woordeloze angst die je systeem ooit leerde onderdrukken.
Maar ik neem je ook mee hoe je stap voor stap terug kunt keren naar een gevoel van veiligheid.
Soms kom ik in gesprekken of in mijn eigen lijf een angst tegen die geen naam heeft.
Een gevoel dat dieper gaat dan zorgen of stress.
Een angst die niet ergens over lijkt te gaan, maar die er gewoon is.
Rauw. Oud. Lichamelijk.
En juist daarom moeilijk te begrijpen.
Ontkennen laat niets verdwijnen
Ik zelf ben die angst lang uit de weg gegaan. En in de gesprekken in mijn praktijk blijkt dat veel mensen, net als ik, dat ook heel goed kunnen.
Totdat ik ontdekte dat mijn angst niet weg wil, maar juist gezien wil worden. Dat er onder die beklemming een een herinnering aan iets ouds schuilt.
Een fundamentele onveiligheid. Iets wat ooit te groot was om te dragen.
Het lichaam herinnert wat er niet was
Wat is existentiële angst eigenlijk?
Laat ik beginnen met wat het niet is.
Existentiële angst is geen angst voor iets concreets.
Het is geen angst voor spinnen, voor hoogtes of voor afwijzing.
Het is een oergevoel van dreiging — alsof jouw leven zélf op het spel staat.
Het lichaam herinnert zich dat het ooit niet veilig was om er te zijn. Dat er iets fundamenteel mis kon gaan als het zich liet zien, huilde, of voelde.
In systemische termen kun je zeggen: de grond onder je bestaan is ooit weggeslagen. Het oervertrouwen vloeide weg.
En wie dat als kind meemaakt, leert al vroeg om niet te voelen wat te groot is.
Een lege plek? Het systeem vult de open plek
Wat mij is opgevallen is dat angst maar zelden een volwaardige plek mag krijgen in gesprekken over groei en bewustwording.
Angst is blijkbaar iets waar we liever geen aandacht willen schenken.
Vaak roept het woord angst een ‘nee’ op. Alsof ontkenning het niet laat bestaan.
Praten over loslaten, over vertrouwen, over manifesteren is een gemakkelijker en meer vertrouwde ingang.
Terwijl juist de erkenning van angst — vooral die diepe, existentiële angst — de poort is naar heling.
Ontkenning van jouw angst creëert systemisch gezien een lege plek. En lege plekken worden altijd weer – met iets anders – opgevuld. Wat dacht je van pleasen, de macht grijpen, afstand creëren.
Wat volgens mij het onderwerp zo taai en lastig toegankelijk maakt is de schaamte die er rondom angst wordt gevoeld.
Alsof bang zijn iets zegt over je zwakte, of over je spirituele onvolwassenheid. En laat ik loyaliteit niet vergeten te benoemen.
In het blog: “Loyaliteit heeft een grens – hoe angst je bij jezelf weghoudt“ lees je over de ’trekkende’ kracht en vervormingen van loyaliteit.
Terwijl in werkelijkheid je angst vaak de meest eerlijke stem is van jouw systeem. Ze laat zien waar een deel in jou zichzelf in het leven nog niet veilig weet.
Hoe existentiële angst kan ontstaan –
prenataal en in de vroege kindertijd
Veel van die diepe angst ontstaat in de eerste fase van het leven, wanneer er nog geen woorden zijn. En die angst kan zelfs al vóór de geboorte ontstaan.
Als kind ben je in die periode volledig afgestemd op je moeder. Haar zenuwstelsel, haar emoties, haar ademhaling: alles wordt direct overgenomen. Je moeder en jij zijn een eenheid.
Los komen van de versmelting met je moeder vindt pas een paar maand na de geboorte plaats.
Als de moeder in die tijd van samen één angstig is, onder druk staat of twijfelt aan het kind, voelt de baby dat niet als iets van háár — maar als een realiteit waarin het zelf moet overleven.
Als kind ervaar je in zulke omstandigheden iets dat letterlijk levensbedreigend voelt.
Van angst naar fundamentele onveiligheid
Ik heb in systemisch werk vaak gezien hoe prenatale of vroegkinderlijke angst zich later vertaalt in een fundamenteel gevoel van onveiligheid. Voorbeelden die daar aan bijdragen zijn:
- Moeder die tijdens de zwangerschap bang was om het kind te verliezen.
- Vader die emotioneel afwezig was of niet achter de zwangerschap stond.
- Scheiding, verlies of ruzie rond de geboorte.
- Poging tot afbreken van de zwangerschap.
- Fysieke scheiding – bijvoorbeeld bij couveuseverpleging of medische ingrepen.
- Of simpelweg: een moeder die zelf niet veilig gehecht was, en dus niet kon spiegelen dat het kind welkom was.
Het kind ervaart in zulke omstandigheden iets dat letterlijk levensbedreigend voelt. Want er is nog geen ‘ik’ die kan begrijpen: mama is gespannen, maar dat gaat niet over mij.
Er is alleen een lijf dat voelt: de wereld is niet veilig.
Die indruk nestelt zich diep in het zenuwstelsel. En het kind leert — zonder woorden — om te overleven. Hoe? Lees snel verder.
Wat er gebeurt in het kind – de split tussen angst en overleving
Om te kunnen blijven functioneren, maakt het systeem een innerlijke scheiding.
Een split.
Aan de ene kant: het deel van het kind dat angstig is, dat voelt dat het niet veilig is.
Aan de andere kant: het deel van het kind dat leert te overleven — door zich aan te passen, te glimlachen, stil te worden, te zorgen of juist te presteren.
Die split is geen fout, maar eigenlijk een vorm van geniale intelligentie. Het is het lichaam dat zegt: dit stuk gevoel is te groot om te dragen, dus ik sluit het even op. Het is een manier om te kunnen blijven leven.
Wat we later ‘trauma’ noemen, is eigenlijk dát moment van bevriezing. Het moment waarop het leven te veel werd voor het zenuwstelsel.
Overlevingsstrategieën van mensen kunnen er op duizend manieren uitzien
Overleving kent vele gezichten
Overlevingsstrategieën van mensen kunnen er op duizend manieren uitzien. En meestal worden ze niet als overlevingsstrategie gezien of ervaren. Verborgen onder maskers.
Sommigen worden heel sociaal, willen iedereen tevreden houden.
Anderen trekken zich terug, leven vooral in hun hoofd.
Weer anderen zoeken juist spanning, controle, of constante activiteit.
Allemaal pogingen om niet te hoeven voelen wat ooit ondraaglijk was.
Wilhelm Reich heeft in zijn karakterstructuren deze imprint van afsplitsing in het lichaam geprobeerd te duiden. In mijn blog: “Karakterstructuren uitgelegd: hoe je beschermingsmechanismen ontstaan en wat je ermee kunt doen” lees je hierover.
Ik herken in mezelf hoe subtiel die overleving doorwerkt. Hoe ik soms alles begrijp, kan analyseren, kan voelen bij een ander — behalve bij mezelf.
Het overlevingsdeel wil het leven begrijpen, terwijl het angstige deel gewoon wil dat iemand zegt: ik zie je, je bent veilig.
In families zie je vaak dat deze afsplitsingen zich herhalen.
- De angst van de ene generatie wordt doorgegeven aan de volgende, vaak in stilte.
- Een moeder die zelf niet durfde te voelen, krijgt een kind dat haar angst gaat dragen.
Zo leeft de existentiële angst voort — niet als herinnering, maar als energie in het systeem.
Mijn blog: “Wat geef je door aan je kind?” over systemische overdracht van angst, raakt aan dit intrigerend thema.
“Wat aangekeken wordt, hoeft niet langer doorgegeven te worden. Vrijheid begint bij erkenning van wat is.”
De gevolgen van angst op korte en lange termijn
Op korte termijn zorgt zo’n vroege angst ervoor dat je als kind alert blijft. Je scant voortdurend de omgeving: Is het hier veilig voor mij? Ben ik gewenst?
Dat maakt je als kind vaak gevoelig, empathisch, verantwoordelijk. Het zijn kwaliteiten die we later bewonderen, maar die ooit uit nood zijn ontstaan.
Op langere termijn kan die alertheid omslaan in uitputting of onverklaarbare klachten.
Lichamelijke signalen zoals hartkloppingen, vermoeidheid, tintelingen of ademnood kunnen in feite echo’s zijn van een oud alarmsysteem dat nooit uitgezet is.
Ook relationeel werkt dit door:
- Moeite met echt vertrouwen.
- De neiging om controle te houden.
- Bang zijn om afgewezen of verlaten te worden.
- Of juist: moeite hebben met nabijheid, omdat die onbewust als bedreigend voelt.
Het lichaam blijft als het ware steken in een staat van ‘overleven’.
En zolang die existentiële angst niet door je wordt aangekeken, blijf je proberen jezelf te redden van iets dat allang voorbij is.
En deze voorgaande zin mag je gerust nóg eens lezen en laten indalen.
In mijn blog: “IN SCRIPT GAAN. Hoe jouw levensscript je gedrag stuurt.” Lees je hoe die existentiële angst leidt tot script-gedrag wat telkens opnieuw wordt uitgevoerd.
“Je reageert niet op de realiteit, maar op wat je denkt dat er zal gebeuren. Je script stuurt je onbewust.”
Kan existentiële angst ooit overwonnen worden?
Het woord ‘overwinnen’ past eigenlijk niet bij existentiële angst.
Want het impliceert dat je ertegen moet vechten. En dat is precies wat het angstige deel al een leven lang heeft gedaan: vechten om te mogen bestaan.
Heling begint niet met vechten, maar met erkennen.
Met zachtjes aanwezig blijven bij dat deel dat ooit dacht: ik mag er niet zijn. Het gaat niet om de angst weg te nemen, maar om haar te dragen — met volwassen bewustzijn, met compassie.
Als tip om het helen te verduidelijken is dit blog : “Ziek en toch geheeld, een blik in de spiegel” iets voor je.
“Ziek- een reactie van levende wezens op een verwonding”
In mijn ervaring is dit geen lineair proces. Het is cyclisch. De verandering komt in golven van bewustzijn. Soms lijkt het alsof alles rustig is, en dan ineens word je geraakt — door een gebeurtenis, een geur, een blik — en daar is ze weer: die oervrees, dat kind in paniek.
Ik heb heel lang gedacht: Zie je wel, ik ben nog steeds niet vrij. Om moedeloos van te worden.
Maar ik besef steeds beter dat er zich gewoon een nieuw stukje laat zien. Omdat het eindelijk veilig genoeg is.
In de vertraging mag het besef groeien
Wat je in ieder geval helpt, is vertragen. Het lichaam serieus nemen.
Niet meteen willen begrijpen, maar ademen, voelen, en toestaan.
Soms is dat in stilte, soms in contact met een ander.
Een veilige relatie kan iets herstellen wat ooit ontbrak: een ander die blijft, ook als jij bang bent.
Door in beeld te brengen waar de angst thuishoort kan het systeem weer ordenen.
Systemisch werk en existentiële angst
Door letterlijk in beeld te brengen waar de angst thuishoort — misschien bij een moeder, grootmoeder of verder terug — kan het systeem weer ordenen.
Het kind in jou hoeft die last dan niet langer te dragen.
Angst als schaduwzijde van incarnatie
Spiritueel gezien zou je kunnen zeggen dat existentiële angst de schaduwzijde is van incarnatie. De ziel die in het lichaam daalt, weet dat het kwetsbaar zal zijn.
Elke keer dat je die kwetsbaarheid opnieuw durft toelaten, zak je dieper in het leven zelf.
Niet als concept, maar als ervaring: ik ben hier, ik leef, en het is veilig genoeg.
De moed om te bestaan
Erkenning is de opmaat naar heling. Dat klinkt misschien eenvoudig, maar het vraagt moed om werkelijk te zeggen: ja, ik ben bang. Niet om iets buiten mij, maar om het bestaan zelf. Dát is spreken vanuit je eigen hart.
Een het fijne is dat het uitspreken van die zin een poort opent.
Want op het moment dat je jouw angst niet langer afwijst, begin je jezelf toe te laten. Dat is Jezelf ontmoeten. Omdat het kind dat ooit bevroren was, weer mag ademhalen.
Het lichaam ontspant. De ziel mag landen.
Angst als deel van je geschiedenis, maar niet van jouw identiteit.
De diepste beweging van heling
Ik geloof dan ook dat dit de diepste beweging van heling is:
Van
- overleven naar leven,
- afgesplitst naar verbonden,
- ontkennen naar belichamen.
Er komt een moment waarop je voelt: Mijn leven wordt niet langer gestuurd door angst.
Ze is een deel van mijn geschiedenis, maar niet van mijn identiteit.
En dan, heel stilletjes, ontvouwt zich iets nieuws — een besef dat die angst van jou ooit de poort was naar een groter ja tegen het leven zelf.
Maak je weg vrij en kom thuis in Jezelf
Misschien herken jij ook iets van die oude angst in jezelf.
Een onrust die geen woorden kent, maar wel gehoord wil worden.
Je hoeft haar niet te begrijpen of weg te werken. Alleen te erkennen.
En ik geloof dat dat het begin is van thuiskomen — in jezelf, in je lichaam, in het leven.
Wellicht roept de blog vragen bij je op. Wil je daar eens over sparren. Misschien herken je (opnieuw) iets van jezelf en denk je aan een volgende stap.
Stuur een mailtje met je vraag, plan een 30 minuten telefonische sessie in (INFO) om te sparren of kies gelijk voor een begeleidingsafspraak (INFO).
Meer lezen? Deze blogs zijn wellicht voor jou interessant:
Van symbiose naar autonomie: Hoe je jezelf terugvindt
De symbiotische structuur ontstaat door jezelf weg te cijferen om harmonie te bewaren. Dit leidt tot verlies van autonomie en eigen identiteit.
Door grenzen te stellen, schuldgevoelens los te laten en keuzes te maken die bij je passen, kun je jezelf terugvinden en authentieke verbindingen creëeren.
Ik kan niet bij mijn gevoel – Uit je hoofd en in verbinding
Leven in je hoofd creëert afstand tot je emoties, wat leidt tot stress, leegte en vermoeidheid. Door stilte, lichaamsbewustzijn, schrijven, geduld en verbinding te zoeken, kun je opnieuw contact maken met je gevoel. Dit proces bevordert rust, intuïtie en authentieke relaties.
Neem tijd en wees mild voor jezelf.
Diep van binnen, ken jij jezelf het best
Innerlijke pijn kan ongrijpbaar zijn en leidt vaak tot uitputting en schuldgevoel, terwijl de buitenwereld niets merkt. Mensen verbergen hun strijd uit angst om zwak te lijken, wat eenzaamheid versterkt. In tegenstelling tot dieren blijven mensen onverwerkte emoties meedragen. Deze energieverslindende strijd kan worden doorbroken door pijn te erkennen en hulp te accepteren.
Heelheid begint met jezelf en je gevoelens toestaan.
Window of Tolerance – de dunne lijn tussen rust en chaos
De Window of Tolerance is de ruimte waarin je zenuwstelsel in balans is. In dit artikel ontdek je wat er gebeurt als je in hyper- of hypoarousal schiet, hoe je de signalen herkent en welke oefeningen helpen om terug te keren naar je midden.
Met systemische blik en praktische tips.
